Pesten gebeurt altijd en overal. Iedereen heeft er wel eens mee te maken en ook iedereen heeft er last van, zeker als er binnen een groep gepest wordt. We moeten met z’n allen ervoor zorgen dat het pesten stopt. Maar ja, hoe doe je dat?
Bijna iedere school heeft wel een anti-pestprotocol. Maar helpt dit ook? Met een protocol kun je pesten niet voorkomen, wel geeft het handvatten over hoe te handelen. Als ik op een school kom om hen te ondersteunen bij actualiseren van het anti-pestbeleid, is een van de stappen het bespreken van het protocol. Is er al één? Wat doe je ermee? Werkt het? Weet iedereen wat er in staat en wil ook iedere persoon binnen de school uitvoeren wat er in staat.
Vaak krijg ik op één, of meerdere vragen een nee als antwoord en dan gaan we natuurlijk aan de slag om een anti-pestprotocol te krijgen dat leeft in de hoofden en harten van iedereen binnen de school. Zodat iedereen weet welke stappen je kunt nemen en het voor de kinderen duidelijk is dat er op het gebied van de sociale veiligheid een lijn is binnen de school.
Ook heeft bijna iedere school in september aandacht besteed aan de Week tegen Pesten. Ook in de media was er tijdens deze week veel aandacht voor de aanpak van pesten. Iedere dag waren er films en programma’s op tv die betrekking hadden op dit onderwerp. In de uitzending van Het Klokhuis op 24 september jl. laten ze zien dat er diverse programma’s zijn voor scholen om pesten bespreekbaar te maken en er echt iets aan te doen.
Pesten is een probleem van de hele groep
In de uitzending wordt veel gesproken over de verschillende rollen die kinderen hebben bij het pesten. Over hoe belangrijk het is om niet als buitenstaander of omstander toe te kijken, maar om juist voor het slachtoffer op te komen! Veel kinderen durven dit niet, ze weten niet hoe ze dit kunnen doen of zijn bang om zelf gepest te worden.
Deze buitenstaanders, ook wel eens omstanders genoemd, zijn kinderen die niets met het pesten te maken willen hebben. Zodra er gepest wordt, trekken zij zich terug door weg te lopen, of zich om te draaien. In deze groep zie ik kinderen die zelf echt last hebben van het pesten: die zich rot voelen over wat er gebeurt. Als ik ze spreek buiten de klas hoor ik dat ze het heel vervelend vinden wat er gebeurt.
Daarnaast zijn er kinderen die de kop in het zand steken ter zelfbescherming: ‘als ik niet precies weet wat er gebeurt, heb ik zelf ook geen last van’. Een klein deel van deze groep kan ook uit dromers bestaan: kinderen die een beetje in hun eigen wereld leven en geen weet hebben van wat er allemaal om hen heen gebeurt. Herken je deze kinderen ook in je klas?
Een groot deel van de buitenstaanders zou graag iets tegen het pesten willen ondernemen, aangezien ze negatief denken over pesten. Ook zij hebben last van het pesten in de groep. Toch is er blijkbaar iets wat hen ervan weerhoudt de rol van helper op zich te nemen. Soms heeft dit te maken met een gebrek aan geloof in eigen kunnen: ze denken dat ze niet effectief kunnen optreden tegen de pester. Zij zijn bang om het volgende slachtoffer te zijn als ze zich ermee bemoeien.
Niet alleen voor de slachtoffers van pesten is de school geen veilige omgeving, dit geldt ook voor de buitenstaanders. In een klas heeft gemiddeld 25 tot 45 procent de rol van buitenstaander, toch voelt deze grote middengroep zich niet bij machte om bij te dragen aan de veiligheid in de groep.
Niels Baas, de deskundige in deze aflevering van ‘Het Klokhuis’ vertelt: “Wat heel belangrijk is bij de aanpak van pesten, is dat je je focust op de groep ‘de omstanders’. Want het gaat niet alleen om de ‘gepeste’ en de ‘pester’, maar óók om de groep er omheen. Zij moeten doorhebben hoe belangrijk zij zijn.” Zij moeten door hebben dat zij in staat zijn om het pesten te stoppen. Daar is moed voor nodig, om op te staan en op de pester af te stappen.
‘Sta Sterk op School’ onderscheid zich door een andere aanpak dan de programma’s die in de uitzending worden toegelicht. In dit anti-pestprogramma wordt gefocust op de grote middengroep; de buitenstaanders. Juist die heel belangrijke groep leert HOE ze wél kunnen helpen door voor zichzelf én een ander op te komen! Hierdoor wordt het pesten teruggedrongen, want pesten is immers vaak een middel om hoger in de hiërarchie te komen.
Wanneer meer kinderen het pesten afwijzen en het gepeste kind gaan verdedigen, krijgt de pester minder macht en heeft het pesten dus minder zin. Volgens Jeroen Pronk kan pesten beter tegen gegaan worden door de passieve houding van buitenstaanders aan te pakken. Uit zijn onderzoek blijkt dat dit beter werkt dan het weerbaarder maken van slachtoffers, of het aanpakken van de pesters.
Voor een ander opkomen, daar is moed voor nodig
Pronk geeft aan dat ‘buitenstaanders’ (de kinderen die zich niet met het pesten bemoeien) kunnen helpen om het pesten te beëindigen. Ze willen vaak het slachtoffer wel helpen, maar ze doen dit niet, omdat ze niet weten hoe, of alleen indirect. Ze bieden het slachtoffer dan alleen een luisterend oor en troosten hem of haar, in plaats van dat ze voor het slachtoffer opkomen. Door deze kinderen samen met slachtoffers in een groepje te trainen, vergroot hun sociale weerbaarheid en leren zij effectiever te reageren op pestgedrag, waardoor het pesten afneemt.
Een kind wat zelf pest wil je daarentegen juist NIET in een training waar je kinderen leert hoe ze effectiever kunnen reageren! Voor deze kinderen zijn speciale, aparte programma’s ontwikkeld, zoals AllesKidzz. Om deze reden en vanwege de veiligheid van de kinderen, worden de programma’s Omgaan met Elkaar en Sta Sterk op School nooit klassikaal aangeboden!
Sta Sterk op School is 1 van de 10 effectieve anti-pestprogramma’s die nader onderzocht worden op hun effectiviteit, tijdens het landelijke onderzoek ‘Wat werkt tegen pesten’. Want ook al klinkt het in theorie allemaal heel mooi, het zou nog veel mooier zijn, wanneer een ‘veelbelovend programma’ ook in de praktijk echt blijkt te werken.
Bronnen:
Proefschrift: Jeroen Pronk, Bullying Contextualized: Changing the Group Process by Changing Outsiders’ Involvement. (VU Amsterdam, Faculteit der Psychologie en Pedagogiek, 2015).
Bekijk hier deze uitzending van “Het Klokhuis”
Door Caroline van Bommel trainer Omgaan met Pesten bij Ken je Kracht
